donderdag 12 september 2013

Gerechtigheid

Deze maand heeft het Streekarchief Bommelerwaard alle bewaarde registers betreffende de vrijwillige (voluntaire) rechtspraak van Bommelerwaardse gerechtsbanken van voor 1811 op de website ter inzage gezet. In de Bommelerwaard worden dit de geloftesignaten genoemd.

Rijke bron
De vrijwillige rechtspraak betreft zaken waarbij geen proces (geding) tussen partijen plaats vond. Het betreft veelal aangelegenheden die elders in 'Nederland' voor een notaris werden vastgelegd. In Gelderland waren echter tussen ca. 1600 en 1811 nauwelijks tot geen notarissen werkzaam. De geloftesignaten zijn een rijke bron voor historisch en genealogisch onderzoek waarin men onder andere transporten van aan- en verkoopovereenkomsten aantreft, obligaties, volmachten, boedelscheidingen, huwelijkse voorwaarden, testamenten, borgstellingen enzovoorts. De registers beginnen in de zestiende eeuw. Het oudste signaat is een register van de bank van Nederhemert uit de periode 1513 - 1527. Het merendeel heeft betrekking op de periode na 1600. Alle 228 bewaarde registers voor de Bommelerwaard zijn gedigitaliseerd en op de website van het streekarchief te raadplegen.

Banken
De gerechtsbank (vaak kortweg 'de bank' genoemd) van Zaltbommel omvatte aanvankelijk de Bommelerwaard en de Tielerwaard, met uitzondering van de plaatsen met hoge jurisdictie waar men zelf uitspraak deed in geschillen. Dat waren de 'hoge heerlijkheden' langs de Maas in de Bommelerwaard: Poederoijen, Nederhemert, Ammerzoden en Hedel. De Zaltbommelse bank deed tot 1335 uitspraak in civiele en criminele rechtspraak. Bij hertogelijk besluit van 27 maart 1335 volgde een opsplitsing van het rechtsgebied van Zaltbommel en werden vier nieuwe hogere gerechtsbanken ingesteld, namelijk de banken van Tuil en Deil in de Tielerwaard en die van Zuilichem en Driel in de Bommelerwaard. Aan deze banken werd de civiele rechtspraak overgedragen. De criminele zaken bleven voor de bank van Zaltbommel komen. De jurisdictie van deze vier nieuwe gerechtsbanken omvatte een groter gebied dan de plaatsen zelf. In de Bommelerwaard vielen onder de bank van Driel ook de kernen Rossum, Hurwenen, Velddriel, Hoenzadriel en Oensel. De bank van Zuilichem strekte zich ook uit over Aalst, Nieuwaal, Gameren, Kerkwijk, Bruchem, Delwijnen en Brakel.

Een gat van twee honderd jaar
Omdat de gerechtsbanken al in 1335 zijn opgericht en de oudste registers pas in de 16e eeuw beginnen zitten we met een 'gat' in de historie van ruim 200 jaar. In de 14e en 15e eeuw zijn wel akten door de schepenen uitgegeven, maar er zijn helaas geen registers (protocollen) van bewaard gebleven. Heel welkom is daarom het initiatief van P. van Maanen om allerlei bronnen en archieven na te speuren op akten die zijn uitgevaardigd door één van de gerechtsbanken van Tuil, Deil, Driel, Zaltbommel en Zuilichem. Voor elke bank wordt een website opgezet met daarin gegevens van de akten uit de periode voordat de registers bewaard zijn gebleven. Met de bank van Tuil is de heer van Maanen, met hulp van anderen, het verst gevorderd. Met de banken Zuilichem en Zaltbommel is een begin gemaakt nu het Streekarchief Bommelerwaard de geloftesignaten van de deze banken online heeft gezet.

Digitale oorkondenboeken

Oorkonde, akte of charter zijn benamingen voor plechtig opgestelde, officiële stukken. De sites van de heer Van Maanen vormen als het ware digitale 'oorkondenboeken', de 'ouderwetse' uitgaven op papier van oude akten. De meeste oorkondenboeken stoppen echter in de 14e eeuw. Dit project gaat door tot de 16e eeuw. De in het verleden uitgegeven oorkondenboeken, waaronder die van Gelre en Zutphen, zijn overigens digitaal te raadplegen via de website Historici.nl van het instituut Huygens ING (onderdeel KNAW) en het Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap, de beroepsorganisatie van historici in Nederland.

Sil van Doornmalen,
adjunct-streekarchivaris

Voor de sites van de heer Van Maanen, zie:
www.bankvantuil.nl
www.bankvandeil.nl
www.bankvanzaltbommel.nl
www.bankvanzuilichem.nl

1 opmerking:

  1. Ook met de bank van Driel is nu een begin gemaakt!
    Zie: http://www.bankvandriel.nl/

    BeantwoordenVerwijderen