Afgelopen vrijdag werd prins Friso in besloten kring begraven. De lokatie van de dienst en de begrafenis was afgeschermd en publiek werd op afstand gehouden. Met geregiseerde vrijgegegeven foto- en filmbeelden kreeg 'het volk' toch een inkijkje in dit verdrietige moment voor de familie Van Oranje. Het was balanceren tussen persoonlijk verdriet en de publieke behoefte (nieuwsgierigheid).
De belangstelling voor de dood of de begrafenis van bekende personen is niet iets van recente tijd, hoewel de mogelijkheid van moderne media de zaken wel extreem vergroten. Vroeger was er die behoefte ook, maar verschenen de verslagen in de kranten met enige vertraging en waren er geen 'live beelden', maar gravures die afgedrukt werden of te koop waren. De komst van de fotografie brengt hierin de eerste verandering. Er komen foto's van begrafenissen en van de overledene op zijn doodsbed of in de kist, post-mortem foto's genaamd.
Vanaf het begin van de fotografie is de dood vastgelegd. Veel professionele fotografen in de 19e eeuw portretteerden dode mensen. In het bijzonder pasgestorven beroemdheden en vorsten werden op serene wijze gefotografeerd. De foto nam daarbij de plaats in van het dodenmasker, een afgietsel in was of gips van een dood persoon. Dodenmaskers werden gemaakt om de gelaatsuitdrukking van een persoon te behouden waarmee later bijvoorbeeld portretten konden worden gemaakt, een functie die de fotografie overnam.
Een van de eerste begrafenissen in de Bommelerwaard waarbij fotografie om de hoek kwam kijken was van de Zaltbommelse burgemeester Jacobus Thooft. Op zijn begrafenis in 1872 werd aan de dragers van de kist 'diens welgelijkend photographisch portret tot aandenken' uitgereikt. Het was geen post-mortem foto maar een portretfoto op carte-de-viste formaat van de burgervader van omstreeks 1865. Van een andere Zaltbommelse burgemeester, Cornelis Peter Lenshoek, zijn de eerste bekende foto's van een begrafenis zelf. Ze zijn gemaakt begin februari 1901 door de in Zaltbommel gevestigde fotograaf Johannes van Rijn. Die foto's zijn mogelijk ook verkrijgbaar geweest voor derden. Zaltbommel was dat jaar in rouw. Drie maanden na de burgemeester overleed op 27 mei 1901 plotseling de gemeentesecretaris. Ook van diens begrafenis maakte Van Rijn een foto.
Vanaf 1900 verschijnen meerdere foto's van begrafenissen van notabele inwoners uit de streek. In de collectie van het streekarchief zitten daarvan verschillende voorbeelden, zoals bijvoorbeeld van de uitvaart en bijzetting in het familiegraf van notaris H.C. de Jong uit Ammerzoden of telgen van de Zaltbommelse familie Philips. Met de opkomst van geïllustreerde tijdschriften na 1900 zoals de Prins, of later Gelderland in woord en beeld werden foto's van begrafenissen ook opgenomen in 'de bladen'.
In de collectie van het streekarchief berusten ook post-mortem opnamen uit de jaren 1950-1960 vervaardigd door Fotobureau Het Zuiden. Deze foto's zijn uit piëteitsoverwegingen vooralsnog niet openbaar.
Sil van Doornmalen,
adjunct-streekarchivaris.
NB. van 8 maart t/m 15 juni 2003 organiseerde het Haags Fotomuseum een tentoonstelling over post-mortem fotografie: Mortalis. Het beeld van de dood in de fotografie
Geen opmerkingen:
Een reactie posten